شرایط، مجوزها و صلاحیت‌های لازم برای ثبت شرکت EPC

قراردادهای EPC که مخفف Engineering, Procurement, and Construction هستند، به قراردادهایی اطلاق می‌شود که در آن تمامی مراحل طراحی مهندسی، تامین تجهیزات و اجرای پروژه بر عهده یک پیمانکار واحد قرار دارد. در واقع، کارفرما تنها با یک شرکت طرف قرارداد است و آن شرکت موظف است پروژه را به‌صورت کامل در دست تحویل دهد. در مدل EPC، پیمانکار مسئولیت کامل مدیریت پروژه را از آغاز تا پایان بر عهده دارد.

• طراحی مهندسی
• خرید و تامین تجهیزات و مصالح
• ساخت و اجرای کامل پروژه

این مدل از قراردادها به‌ویژه در پروژه‌های نفت، گاز، پتروشیمی، نیروگاهی، زیرساختی و صنعتی کاربرد فراوان دارد، چرا که کارفرما ترجیح می‌دهد تمام مسئولیت‌ها را به یک شرکت متخصص بسپارد تا پروژه سریع‌تر و با هزینه قابل پیش‌بینی‌تری به بهره‌برداری برسد.

تفاوت قرارداد EPC با سایر شرکت‌ها

در ادامه، تفاوت‌های اصلی قرارداد مهندسی، تأمین تجهیزات و اجرا (EPC) با سایر روش‌های قراردادی در پروژه‌های عمرانی و صنعتی را بررسی می‌کنیم.

1. تفاوت با قرارداد طراحی و ساخت
   در مدل طراحی و ساخت ، پیمانکار فقط مسئول طراحی و اجرای پروژه است.
   • اما در قرارداد EPC، پیمانکار علاوه بر طراحی و ساخت، وظیفه تأمین کامل تجهیزات و مصالح مورد نیاز پروژه را نیز بر عهده دارد.
   • در نتیجه، مسئولیت‌های پیمانکار در EPC گسترده‌تر و کامل‌تر است.
2. تفاوت با قرارداد مدیریت ساخت
   • در روش مدیریت ساخت، پیمانکار تنها به‌عنوان مدیر پروژه فعالیت می‌کند و طراحی و خرید تجهیزات ممکن است توسط شرکت‌ها یا مشاوران جداگانه انجام شود.
   • اما در قرارداد EPC، همه فرآیندها – از طراحی تا اجرا – به‌صورت یکپارچه توسط یک پیمانکار انجام می‌شود.
3. تفاوت با مدل تأمین و اجرا
   • در مدل PC، پیمانکار فقط مسئول تهیه تجهیزات و اجرای پروژه است، در حالی‌که طراحی توسط مشاور یا کارفرما انجام می‌گیرد.
   • اما در EPC، تمام فرآیندها از طراحی گرفته تا اجرا و تحویل نهایی، تحت نظارت و مسئولیت کامل پیمانکار انجام می‌شود.
4. تفاوت در میزان ریسک برای کارفرما
   • در مدل EPC، چون کارفرما با یک پیمانکار طرف قرارداد است، مسئولیت‌ها متمرکز بوده و ریسک کارفرما کاهش می‌یابد.
   • در سایر مدل‌ها، به‌دلیل تقسیم وظایف میان چند پیمانکار یا مشاور، احتمال اختلاف‌نظر، تاخیر یا افزایش هزینه‌ها بیشتر است.

شرایط اخذ رتبه EPC برای شرکت‌های ساختمانی در ایران

برای آن‌که یک شرکت ساختمانی بتواند رتبه EPC دریافت کند، باید شرایط و الزامات مشخصی را که از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور تعیین شده، رعایت کرده باشد. این رتبه به شرکت‌هایی داده می‌شود که توانایی اجرای پروژه‌های طراحی، تامین و ساخت (مهندسی، خرید، اجرا) را به‌صورت هم‌زمان و یکپارچه دارا هستند. شرکت‌هایی که به‌صورت تک‌رتبه‌ای (فقط مشاور یا فقط پیمانکار) هستند، واجد شرایط اخذ رتبه EPC نیستند. مگر آن‌که با شرکت دیگری مشارکت رسمی تشکیل دهند و مدارک مربوط به هر دو بخش را ارائه دهند.

۱- داشتن رتبه پیمانکاری معتبر در رشته مرتبط

• شرکت باید حداقل دارای رتبه پیمانکاری (گواهی صلاحیت اجرا) در یکی از رشته‌های زیر باشد.
  • ساختمان (ابنیه)
  • راه و ترابری
  • تاسیسات و تجهیزات
• این رتبه باید از سازمان برنامه و بودجه کشور صادر شده باشد و فعال باشد.
• حداقل پایه مورد نیاز معمولاً پایه ۲ یا ۳ است، اما برای پروژه‌های بزرگ، پایه ۱ مزیت محسوب می‌شود.

۲- داشتن رتبه مشاور در تخصص مرتبط با طراحی

• شرکت باید حداقل دارای رتبه مشاور (گواهی صلاحیت خدمات مشاوره‌ای) در یکی از رشته‌های زیر باشد:
  • ساختمان
  • معماری
  • سازه
  • تاسیسات مکانیکی یا برقی
• این موضوع نشان می‌دهد شرکت توانایی ارائه خدمات طراحی را به‌صورت حرفه‌ای دارد.

۳- هم‌پوشانی و ترکیب دو رتبه (مشاور + پیمانکار)

• شرط اصلی برای دریافت رتبه EPC این است که شرکت ترکیبی از دو صلاحیت مشاور و پیمانکار را به‌طور هم‌زمان داشته باشد.
• در برخی موارد، شرکت می‌تواند از ترکیب دو شرکت دارای رتبه مشاور و پیمانکار استفاده کند (تشکیل مشارکت) تا شرایط EPC را احراز کند.

۴- داشتن کادر فنی و مدیریتی مجرب

• وجود پرسنل کلیدی با تخصص‌های مرتبط در ساخت و طراحی، شامل:
  • مهندسان عمران، معماری، برق و مکانیک
  • مدیر پروژه، ناظر، طراح و مدیر تدارکات
• ارائه سوابق بیمه‌ای و مدارک تحصیلی معتبر این افراد الزامی است.

۵- توان مالی و تجهیزات اجرایی

• شرکت باید توان مالی مناسب برای اجرای پروژه‌های بزرگ را داشته باشد.
  • ارائه صورت‌های مالی، گردش حساب بانکی و اظهارنامه‌های مالیاتی
• همچنین باید دارای تجهیزات و ماشین‌آلات مناسب حوزه فعالیت خود باشد.
  • لیست ماشین‌آلات اجرایی، تجهیزات مهندسی و امکانات پشتیبانی

۶- ساختار سازمانی و سیستم‌های مدیریتی

• شرکت باید دارای ساختار داخلی مشخص، نمودار سازمانی و رویه‌های کنترل پروژه و همچنین گواهی‌های بین‌المللیرا داشته باشد.
  • ISO 9001 (مدیریت کیفیت)
  • ISO 45001 (ایمنی و بهداشت حرفه‌ای)
  • ISO 14001 (محیط زیست)

۷- مدارک و مستندات مورد نیاز برای ثبت درخواست

• روزنامه رسمی شرکت و اساسنامه
• مدارک رتبه‌های قبلی (پیمانکار و مشاور)
• لیست پرسنل فنی و بیمه‌شدگان
• رزومه پروژه‌های اجرایی و طراحی
• لیست ماشین‌آلات و امکانات
• مدارک مالی و فنی

مرجع صدور رتبه EPC در ایران

در ایران، مرجع اصلی و قانونی برای صدور رتبه EPC، سازمان برنامه و بودجه کشور است. این سازمان مسئولیت ارزیابی صلاحیت حرفه‌ای شرکت‌ها را در زمینه‌های مختلف از جمله پیمانکاری، مشاوره و EPC بر عهده دارد و بر اساس شاخص‌های مشخصی مانند توان فنی، ظرفیت اجرایی، ساختار سازمانی، سوابق پروژه و توان مالی شرکت‌ها، رتبه‌بندی را انجام می‌دهد.

اگرچه ممکن است وزارتخانه‌هایی مانند وزارت راه و شهرسازی، نفت یا نیرو، به‌عنوان کارفرمای پروژه‌ها نقش داشته باشند، اما صدور گواهی صلاحیت و رتبه EPC صرفاً توسط سازمان برنامه و بودجه انجام می‌شود. این رتبه نوعی تأیید رسمی از توانمندی یک شرکت برای اجرای پروژه‌ها به‌صورت جامع، از طراحی تا تأمین تجهیزات و ساخت، محسوب می‌شود.

نحوه اخذ رتبه EPC برای شرکت‌های ساختمانی

برای دریافت رتبه EPC (طراحی، تامین تجهیزات و اجرا) در ایران، شرکت‌های ساختمانی باید نشان دهند که توانایی انجام کامل پروژه‌ها از مرحله طراحی تا اجرای نهایی را دارند. این نوع رتبه‌بندی، تنها به شرکت‌هایی اعطا می‌شود که هم در حوزه پیمانکاری و هم در حوزه مشاوره دارای صلاحیت باشند. مراحل اخذ این رتبه به شرح زیر است:

• داشتن رتبه پیمانکاری و مشاوره: شرکت باید دارای رتبه پیمانکاری و رتبه مشاوره باشد. اگر تنها یکی از این رتبه‌ها را داراست، باید با شرکتی دیگر که رتبه مکمل را دارد، مشارکت رسمی ثبت‌شده ارائه دهد.
• ثبت‌نام و ارائه مدارک: شرکت متقاضی باید مدارک مربوط به سوابق پروژه‌ها، اطلاعات مالی، ساختار سازمانی، بیمه نیروی انسانی، ماشین‌آلات و تجهیزات و اطلاعات حقوقی شرکت را ارائه دهد.
• ارزیابی تخصصی: پس از بررسی مدارک، سازمان برنامه و بودجه ارزیابی دقیقی از توان اجرایی، سوابق فنی و ظرفیت‌های مالی شرکت انجام می‌دهد.
  دریافت گواهی صلاحیت EPC: در صورت تایید صلاحیت، گواهی رتبه EPC با پایه مشخص (پایه ۳ یا بالاتر) به شرکت اعطا می‌شود.

 نحوه دریافت رتبه EPC پایه ۳

رتبه EPC پایه ۳، نخستین سطح این نوع رتبه‌بندی محسوب می‌شود و معمولاً شرکت‌هایی که به‌تازگی تأسیس شده‌اند یا سوابق محدودی در اجرای پروژه‌ها دارند، آن را دریافت می‌کنند. شرایط کلی برای اخذ پایه ۳ عبارت‌اند از:

• داشتن سوابق کاری محدود اما مرتبط: شرکت باید حداقل چند پروژه اجرایی یا طراحی در حوزه ساخت‌وساز داشته باشد که نشان‌دهنده توانایی اولیه آن در اجرای پروژه‌های EPC باشد.
  تکمیل مدارک سازمانی و فنی: ارائه اساسنامه، روزنامه رسمی، صورت‌های مالی، مدارک پرسنل فنی و لیست تجهیزات الزامی است.
• احراز حداقل امتیاز لازم: برای رتبه EPC پایه ۳، امتیاز مورد نیاز نسبت به پایه‌های بالاتر کمتر است و شرکت‌هایی که هنوز به بلوغ کامل نرسیده‌اند، می‌توانند از این طریق وارد فرآیند رتبه‌بندی شوند.
• عدم نیاز به تجربه وسیع در پروژه‌های بزرگ: برخلاف پایه‌های ۱ و ۲، در این سطح الزاماتی مثل مشارکت در پروژه‌های ملی یا بودجه‌های کلان وجود ندارد.

نحوه ارتقاء رتبه EPC به پایه‌های بالاتر

پس از اخذ رتبه پایه ۳، شرکت‌ها می‌توانند با بهبود عملکرد و توسعه ظرفیت‌های اجرایی خود، رتبه EPC را ارتقا دهند. ارتقاء رتبه به معنی دستیابی به پایه‌های بالاتر (۲ و سپس ۱) است که شرایط خاص خود را دارد

• افزایش سوابق اجرایی: شرکت باید پروژه‌های طراحی و اجرایی بیشتری را با موفقیت به اتمام برساند. این پروژه‌ها باید طی ۱۵ سال اخیر انجام شده باشند و براساس وزن پروژه و سال اجرا امتیازدهی می‌شوند.
• بهبود توان مالی و سرمایه شرکت: ارتقاء رتبه نیاز به سرمایه ثبت‌شده بالاتر، گردش مالی بیشتر و صورت‌های مالی تایید شده دارد.
  افزایش تعداد نیروی انسانی امتیازآور: حضور کارشناسان فنی، مهندسان با مدارک معتبر و سابقه بیمه‌پردازی مرتبط، تاثیر مستقیم در کسب امتیاز بیشتر دارد.
• تقویت ساختار مدیریتی و تجهیزات: شرکت باید ساختار اجرایی خود را بهبود داده و ماشین‌آلات و تجهیزات تخصصی مورد نیاز برای پروژه‌های EPC را به‌روزرسانی یا توسعه دهد.
• ارائه درخواست ارتقا و بررسی توسط مرجع صادرکننده: در صورت فراهم بودن تمام شرایط، شرکت می‌تواند درخواست ارتقا را ثبت کرده و پس از بررسی، رتبه بالاتر را دریافت کند.

مزایای دریافت رتبه EPC برای شرکت‌های ساختمانی

دریافت رتبه EPC (طراحی، تامین تجهیزات و اجرا) برای شرکت‌های ساختمانی، مزایای زیادی به همراه دارد و می‌تواند موقعیت آن‌ها را در رقابت‌های حرفه‌ای، مناقصات دولتی و اجرای پروژه‌های عمرانی بزرگ تقویت کند. این رتبه تنها یک مجوز ساده نیست، بلکه نشانه‌ای از توانمندی همه‌جانبه‌ی شرکت در مدیریت و اجرای کامل پروژه‌ها، از مرحله طراحی تا تحویل نهایی، به‌شمار می‌رود.

مکان حضور در مناقصات بزرگ‌تر و تخصصی‌تر

• با داشتن رتبه EPC، شرکت می‌تواند در مناقصات ملی و پروژه‌های کلان ساختمانی و عمرانی شرکت کند.
• این رتبه از طرف کارفرمایان دولتی و نهادهای اجرایی به‌عنوان معیار صلاحیت کامل شناخته می‌شود.

افزایش اعتبار و اعتماد در بازار

• شرکت‌هایی که رتبه EPC دارند، در نظر سرمایه‌گذاران و کارفرمایان بخش خصوصی، معتبرتر و قابل‌اعتمادتر شناخته می‌شوند.
• این رتبه نشان می‌دهد شرکت دارای توان فنی، مدیریتی و اجرایی کامل است.

حذف واسطه‌ها و مدیریت یکپارچه پروژه

• شرکت دارای رتبه EPC می‌تواند پروژه را از ابتدا تا انتها به‌صورت مستقل و کلید در دست (Turn-Key) اجرا کند.
• این موضوع باعث کاهش وابستگی به پیمانکاران یا مشاوران جانبی شده و کنترل کامل پروژه در اختیار شرکت خواهد بود.

کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری

• اجرای پروژه به‌صورت EPC موجب کاهش تداخل وظایف، دوباره‌کاری‌ها و اتلاف منابع می‌شود.
• به‌دلیل یکپارچه بودن فرآیندها، پروژه‌ها با زمان‌بندی دقیق‌تر و هزینه کمتر به اتمام می‌رسند.

امکان ورود به پروژه‌های بین‌المللی

• شرکت‌هایی که دارای رتبه EPC هستند، در صورت رعایت استانداردهای بین‌المللی، می‌توانند در پروژه‌های فرامرزی و صادرات خدمات فنی و مهندسی شرکت کنند.
• این یک فرصت بزرگ برای توسعه فعالیت‌های شرکت در سطح منطقه‌ای و جهانی است.

افزایش قدرت رقابت در بازار داخلی

• رتبه EPC یک مزیت رقابتی مهم برای شرکت‌های ساختمانی محسوب می‌شود.
• شرکت‌هایی که این رتبه را دارند، در رتبه‌بندی‌های کیفی پروژه‌ها، امتیاز بیشتری نسبت به رقبا کسب می‌کنند.

تسهیل در اخذ تسهیلات و حمایت‌های مالی

• بانک‌ها و مؤسسات مالی، برای اعطای وام یا ضمانت‌نامه، رتبه EPC را به‌عنوان شاخص توان اجرایی و اعتبار فنی شرکت در نظر می‌گیرند.
• شرکت‌هایی که این رتبه را دارند، معمولاً دسترسی بهتری به منابع مالی پیدا می‌کنند.

توسعه برند و هویت حرفه‌ای شرکت

• داشتن رتبه EPC به توسعه برند شرکت در فضای حرفه‌ای و رسانه‌ای کمک می‌کند.
• شرکت می‌تواند خود را به‌عنوان پیمانکار جامع و توانمند معرفی کرده و در مسیر گسترش فعالیت‌های تخصصی گام بردارد.

امکان دریافت رتبه EPC یا مشاور در چند رشته تخصصی مختلف

یکی از ویژگی‌های مهم نظام رتبه‌بندی پیمانکاری و مشاوره در ایران، امکان اخذ چند گرید یا رتبه در رشته‌های تخصصی مختلف توسط یک شرکت است. به این معنی که اگر یک شرکت، مثلاً در رشته مهندسی عمران دارای رتبه EPC یا مشاور باشد، می‌تواند به‌صورت مستقل و جداگانه برای دریافت رتبه در رشته‌های دیگری مثل معماری، شهرسازی، راه‌سازی و سایر حوزه‌های مرتبط اقدام کند، مشروط بر اینکه شرایط و الزامات تخصصی هر رشته را به‌صورت جداگانه احراز نماید.

1. دریافت گرید از پایه ۳ برای هر رشته جدید
   برای دریافت رتبه یا گرید در رشته جدید، شرکت باید از پایه ۳ (که سطح اولیه رتبه‌بندی است) درخواست خود را ثبت کند. داشتن رتبه یا گرید در یک رشته، شرط لازم یا الزامی برای دریافت گرید در رشته دیگر نیست و هر رشته، به‌صورت مستقل ارزیابی می‌شود.
2. تیم تخصصی امتیازآور مجزا برای هر رشته
   شرکت باید برای هر رشته تخصصی جدید، تیم فنی و امتیازآور مجزا معرفی کند که شامل:
   • سرگروه با مدرک مرتبط و حداقل ۵ تا ۱۰ سال سابقه کاری مرتبط
   • حداقل یک یا دو نفر نیروی فنی با سابقه ۵ سال مرتبط
   • سایر نیروهای فنی با حداقل ۴ سال سابقه در حوزه مربوطه
     (تعداد و شرایط دقیق افراد بر اساس رشته تخصصی و آیین‌نامه‌های مربوطه ممکن است متفاوت باشد.)
3. رشته تحصیلی مرتبط نیروهای فنی
   افراد معرفی شده باید مدرک دانشگاهی مرتبط با رشته تخصصی مورد تقاضا داشته باشند؛
   • مثال: برای رشته راه‌سازی، مهندسی عمران یا راه و ترابری
     برای شهرسازی، مدرک شهرسازی یا برنامه‌ریزی شهری
   • برای معماری، مدرک کارشناسی یا بالاتر معماری
4. سوابق پروژه‌ای مرتبط
   در برخی رشته‌ها، ارائه سابقه پروژه‌های مرتبط به مدت حداقل ۳ تا ۵ سال ضروری است. این سابقه به‌عنوان شاخص توانمندی شرکت در اجرای پروژه‌های تخصصی در نظر گرفته می‌شود.
5. تطابق اساسنامه و موضوع فعالیت شرکت
   اساسنامه و موضوع فعالیت شرکت باید با رشته تخصصی جدید تطابق داشته باشد. در صورت نیاز، باید اساسنامه اصلاح و موضوع فعالیت جدید در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت شود.