ملات چیست؟
ماده‌ای خمیریی شکل است که موجب چسباندن مصالح ساختمانی و ثابت نگه‌داشتن قطعات ساختمانی در کنار هم می‌شود. این ماده خمیری پس از خشک شدن سفت می‌شود و مابین قطعات ساختمانی را پر می‌کند و باعث توزیع مناسب نیرو نیز مابین قطعات ساختمانی خواهد شد. اجزای اصلی ملات را عموما پرکننده‌ها و ماده چسبی و آب تشکیل می‌دهند. ملات‌ها حدودا از ۲۰ درصد مواد چسبی ۸۰ درصد پرکننده تشکیل می‌شوند. برای مثال اگر ملات ماسه سیمان را در نظر بگیریم،.دراین ملات، ماسه به عنوان پرکننده و سیمان موجود به عنوان ماده چسبنده است. ملاتهای مورد استفاده در ساختمان به نسبت خواصی که دارند در مکان‌های مختلف در ساختمان به نسبت مشخصات مکانیکی، شیمیایی و سایر عوامل انتخاب شده و استفاده می‌شوند.
مشخصه‌های کلی انواع ملات
- ملات‌هایی که در فضاهای باز استفاده می‌شوند، باید در برابر شرایط جوی، باران‌های اسیدی مقاوم باشند.
- خاصیت شکل‌پذیری ملات در استفاده آن برای راحتی پخش شدن بر روی دیوار و یا مکان‌های دیگر و کار راحت با آن توسط کارگران.
- خاصیت نفو‌پزیری ملات در مصالح نیز باید مورد توجه قرار گیرد. خلل و فرج موجود در سطح زیرین عموما توسط ملات و اندودکاری پر می‌شود، برای رسیدن به سطح ویه صاف این آیتم نیز در انتخاب ملات باید بررسی شود.
- درجه نفوذپزیری ملات در فضای باز مانند نما استفاده می‌شود باید مساوی درجه نفوذپزیری مصالحی باشد که در مجاورت آن قرار دارند، زیرا باید در برابر عوامل جوی مانند آب باران و برف مقاوم باشد.
- مشخصات و مقاومت کششی و فشاری ملات نیز در استفاده آن در ساختمان مورد مهمی است.
- حداقل مقاومت فشاری و کششی ملات باید مساوی ضعیف‌ترین عضو ساختمان باشد، زیرا حداکثر مقاومت سازه مساوی با توان باربری ضعیف‌ترین عضو آن سازه است.
- هزینه ملات مصرفی مورد استفاده باید در نظر گرفته شود.
- ملات در صورت استفاده در فضای باز و آب و هوای سرد در اقلیمی که تغییرات دمای زیادی دارد باید مقاومت لازم در برابر یخ‌زدگی و انبساط و انقباض زیاد در اثر تغییرات دما را داشته باشد.
- ملات باید بتواند خاصیت چسبندگی خود را در طولانی مدت نیز خفظ کند و بتواند مصالح را در کنار هم نگه‌دارد.
- ملات‌هایی که به صورت اندود در سطح رویه‌ی مصالح استفاده می‌شوند باید بتواند خلل و فرج‌های موجود را پر کنند و سطح صاف و یکدستی را ایجاد کنند.
- خصوصیت سفت شدن ملات با توجه به زمان‌بر بودن انجام هر کاری باید مورد توجه قرار گیرد.
- رنگ و بافت ملات‌ها در صورت استفاده از آن‌ها چه به صورت اندود و چه به صورت نمایان در فضا بدون پوشش در انتخاب ملات نیز نقش مهمی دارد.
در مبحث ۵ مقررات ملی ساختمان انواع گچ ساختمانی و اندود‌های آن به صورت جدول زیر ارائه شده است.
ملات‌ها از لحاظ زمان گیرش به چند دسته تقسیم می شوند؟
ملات‌ها از لحاظ زمان گیرایش پس از استفاده در ساختمان به دو دسته‌ی زودگیر و دیرگیر تقسیم می‌شوند و از لحاظ سخت شدن به ملات آبی و هوایی تقسیم می‌شوند.
ملات آبی
ملاتهای ساختمانی که برای سفت و سخت شدن ورسیدن به مقاومت نهایی خود فقط احتیاج به هوا ندارند و در زیر آب نیز فعل و انفعالات شیمیایی لازم در آن‌ها رخ می‌دهد و سفت می‌شوند. ملاتهای سیمانی و گل آهک از این دسته هستند.بیآِبی
ملات هوایی
این دسته از ملات‌ها برای سخت شدن نیاز به هوا دارند. برعکس ملاتهای آبی برای انجام فعل و انفعالات شیمیایی باید در مجاورت هوا قرار بگیرند تا سفت و سخت بشوند. ملاتهای گچ و ملات کاه‌گل، ملات هوایی هستند.
ملات زودگیر
همانطور که از اسمش پیداست این ملات‌ها زودگیر هستند، یعنی پس از مخلوط با آب بعد از مدت زمان کمی در حد حتی چندین دقیقه شروع به سفت‌شدن می‌کنند و پس از ۱۰ الی ۱۵دقیقه پس از مصرف،عمل سخت شدن آن‌ها به پایان می‌رسد. به همین دلیل محل استفاده از این ملات‌ها بیشتر در تیغه‌های ۵ سانتی‌متری و یا مکان‌هایی که برای نصب موقت قطعات به یکدیگر و یا به دیوار دارند استفاده می‌شود. از کاربرد‌های ملاتهای زودگیر در نصب پلاک‌های سنگی در نما به صورت موقت با ملات گچ است. در ملاتهای زودگیر عموما ماده اصلی آن‌ها را گچ تشکیل می‌دهد.
ملات دیرگیر
ملاتهای دیرگیر اغلب در مجاورت هوا و گاهی در زیر آب سخت می‌شوند زمان سخت شدن ملاتهای دیرگیر عموما از ۲ ساعت شروع می‌شود و برعکس ملاتهای زودگیر تا ۴۸ ساعت به مقاومت ۸۰ درصدی خود می‌رسند.
ملاتهای دیرگیر به ۵ دسته ی زیر تقسیم می‌شوند؟
- ملات ماسه سیمان
- ملات باتارد
- ملات گل
- ملات گل آهک
- ملات ماسه آهک
ملاتهای زودگیر به چند دسته تقسیم می شوند؟
ملات گچ
در ساختمان اگر احتیاج به ملاتهای زودگیر و هم‌چنین ملات سفید رنگ داشته باشیم از ملات گچ استفاده می‌کنیم. برای ساخت ملات، گچ را به صورت تدریجی در آب می‌پاشیم و به صوت کامل بهم می‌زنیم. به دلیل رنگ سفید این ملات در صورتی که سفیدکاری در ساختمان مطرح باشد از این ملات به عنوان اندود گچ بر روی سطوح استفاده می‌شود. سفیدکاری اتاق‌ها و سطوح دیوار‌ها در ساختمان‌ها با اندود گچ انجام می‌شود. از ملات گچ در تکیه‌گاه‌های موقت و برای نصب مصالحی مانند آجر به صورت موقت نیز استفاده می‌شود. افزودن برخی مواد به ملات گچ می‌تواند باعث زودگیرتر و دیرگیرتر شدن این ملات بشود. از زیرمجموعه‌های ملات گچ می‌توانیم ملات گچ و خاک، گچ و ماسه، گچ و پرلیت را نام ببریم . در تمامی این ملات‌ها گچ به عنوان ماده اصلی است. ساخت ملات گچ همانند ملات گچ وخاک است، بهتر است که گچ به آب اضافه شود. نسبت ترکیب آب و گچ به صورتی است که حدودا ۷۰ و یا ۸۰ درصد وزن گچ را به ان آب اضافه می‌کنیم.
دوغاب گچ
همان ملات گچ است، فقط آب بیشتری در ساخت آن استفاده می‌شود تا رقیق‌تر باشد. قبل از ازدیاد حجم گچ موجود در ملات، باید از آن استفاده شود. از دوغاب گچ برای پر کردن درز‌ها در طاق ضربی‌ها نیز استفاده می‌کنند.
ملات گچ کشته
در سفیدکاری ساختمان از ملات گچ کشته استفاده می‌کنند.این ملات به نسبت ملات گچ زودگیر نیست. در ساخت این ملات از گچ بسیار ریز استفاده می‌شود به همین دلیل ملات به دست آمده بسیار نرم است. ساخت آن شبیه به ملات گچ معمولی است با این تفاوت که ، گچ را از الک‌های بسیار ریزی رد و سپس با آب مخلوط می‌کنند. تفاوت اصلی در این مرحله است، در ساخت ملات گچ به گچ چند دقیقه زمان می‌دهند و سپس از کناره ظرف و ملات شروع به مخلوط کردن و هم‌زدن آن می‌کنند ولی در ملات گچ کشته بلافاصله پس از اضافه کردن گچ به آب توسط دست آن را مالش می‌دهند تا ترکیب شوند.به همین دلیل به این ملات گچ کشته می‌گویند. برای به دسدت آوردن سطوح صیقلی بر روی دیوار و یا هر سطحی از ملات گچ کشته به ضخامت حداکثر ۱ میلیمتر بر روی ملات نهایی از قبیل گچ و خاک استفاده می‌کنند. در اندودکاری با این ملات باید توجه ویژه به ضخامت آن کم باشد، زیرا به دلیل نرمی زیاد هم امکان بلند شدن از روی سطح زیرین بیشتر خواهد شد و هم دانه‌های گچ در صورت تکیه دادن و یا دست کشیدن رنگ سفیدی پس خواهند داد.
ملات گچ و خاک
یکی دیگر از ملاتهای زودگیر ملات گچ و خاک است. خاک مصرفی در این ملات رس است. خاک رس باعث تغییر زمان گیرایی در ملات و کدگیرتر شدن ملات می‌شود. نسبت خاک رس به گچ در ملات ۱ به ۱ و یا ۲ ب ۱ تغییر پیدا می‌کند. خاک رس مصرفی باید قبل از ترکیب حتما با الک سرند شود. در اصطلاح کارگاهی هرچه ملات گچ زودگیرتر باشد به آن تیزتر می‌گویند. برای دیرگیرتر شن ملات گچ و خاک رس ، مقدار رس آن تعیین کننده خواهد بود ملاتی که نسبت ترکیب گچ و رس در آن ۱ به ۱ است به نسبت ۱به ۲ زودگیرتر خواهد بود. خاک رس در ملات علاوه بر تغییر زمان گیرایی در بافت ملات نیز تاثیر دارد. ملاتی که خاک رس بیشتری دارد به اصطلاح بافت پلاستیکی بیشتری را به خود می‌گیرد.
ملات گچ و خاک به نسبت ملات گچ از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه‌تر است. در ساخت ملاتهای گچی باید به این موضوع توجه کرد که، که ساخت ملات با گچ در حجم زیاد درست نیست. به دلیل زودگیری ملات گچ و خاک در کارگاه‌ها، ملات را در استانبولی در حجم کم مخلوط می‌کنند که زمان مخلوط کردن آن تا استفاده از آن به بیش از ۱۰ قیقه تجاوز نکند. برای ساخت اصولی ملات، ابتدا نصف استانبولی را با آب پر می‌کنند، سپس ترکیب گچ و خاک را که قبلا به نسبت مناسب باهم ترکیب کرده‌اند( به صورتی که اگر دقت کنیم رگه‌های سفید گچ و یا رگه‌های خاک را به صورت جدا مشاهده نمی‌کنیم).
را در درون آب داخل استانبولی می‌پاشند. این ترکیب را تا زمانی که سطح گچ و خاک از سطح آب بالاتر شود انجام می‌دهند، سپس به مخلوط بدست آمده حدودا ۵ دقیقه زمان می‌دهند و پس از آن از گوشه‌ی ملات شروع به هم زدن می‌کنند. در سایر ملات‌ها برعکس، ابتدا مواد خشک را درون استانبولی ریخته و سپس آب را به آن اضافه می‌کنند.
ملات گچ و خاک در کجا استفاده می‌شود؟
ملات گچ و خاک در طاق‌ضربی‌ها، تیغه‌های ۵ سانتی‌متری و استر اندودکاری بیشتر مصرف دارد. در تیغه‌های ۵ سانتی‌متری قبل از شروع روند سفید کاری، بعد از شمشه‌گیری دیوار از ملات گچ وخاک برای پرکردن فاصله‌های شمشه گیری استفاده می‌کنند. در مناطقی که رطوبت نسبی هوا زیاد نیست و آب و هوای خشکی دارند استفاده از ملات گچ و خاک توصیه می‌شود. در مناطق شرجی مانند شمال ایران، ملات به سرعت رطوب موجود در هوا را به خود جذب می‌کند و به اصطلاح فاسد خواهد شد.
ملات گچ و ماسه
در مکان‌هایی که خاک رس در دسترس نیست از مخلوط گچ و ماسه ریز‌دانه به خای خاک استفاده می‌کنند. ماسه مصرفی در این ملات با توجه به استاندارد ملی نباید اندازه‌ی دانه‌های آن از ۲ میلیمتر بزرگتر باشد. از ماسه‌های بادی، ماسه رودخانه‌ای و یا ساحلی با در نظر گرفتن سایز دانه‌ها در ساخت ملات ماسه و گچ می‌توانیم استفاده کنیم. این ملات نیز در زیرسازی اندود‌ها کاربرد دارد.
ملات گچ و آهک
در ساخت ملات آهک شکفته را به نسبت ۲ به ۱ به گچ اضافه می‌کنند. آهک موجود باعث کندگیرتر شدن ملات خواهد شد. در مناطق مرطوب برای اندودکاری استفاده از ملات آهک و گچ به جای ملات گچ و خاک انتخابی بهتر است.
ملات گچ و پرلیت
گچ پرلیت یک نوع گچ پلیمری است که برای تقویت خواص گچ ساخته شده است. گچ پرلیت همانند گچ معمولی با آب مخلوط شده و ملات را برای اندود کاری ساخته می‌شود. گچ پرلیت در برابر صوت جاذب خوبی است. استفاده از این ملات در سقف‌ها می‌تواند ضریب جذب صدای کوبه ای را کاهش دهد. در دیوار‌ها به عنوان اندود قابلیت جذب صوتی خوبی دارد. به عنوان عایق حرارتی نقش خوبی را می‌تواند ایفا کند. با توجه به اهمیت حفاظت از حریق مخصوصا در سال‌های اخیر با وقوع آتش‌سوزی‌هایی که باعث اتفاقات ناگواری شده‌تند، اهمیت این موضوع بیشتر به چشم می‌خورد. گچ پرلیت در برابر حریق مقاومت خوبی دارد و حرارت را دیرتر به سازه فلزی و بتنی انتقال می‌دهد و شاید با مرور زمان بهتر باشد که جای گچ معمولی را در ساختمان بگیرد.
دیگر ملاتهای پر کاربرد در ساختمان
- ملات ماسه سیمان
- ملات ساروج
- ملات ماسه آهک
- ملات ماسه، سیمان آهک
در بخش دوم مقاله ملاتهای آهکی را بررسی می‌کنیم.
