درمقاله آجر – نماد زیبایی در ایران در ایران نحوه ساخت آجر و مزیت‌های استفاده از آن را بررسی کردیم. در این مقاله سعی می‌کنیم به سوالات زیر پاسخ دهیم.
- دلیل رونق و استفاده از آجر در نما و ساختمان‌ها چیست؟
- آجرچینی سنتی و مدرن شامل کدام الگو‌ها می‌شوند؟
- انواع الگوهای آجرچینی کدامند؟
دلیل رونق و استفاده از آجر در نما و ساختمان‌ها چیست؟
در نگاه اول الگوهای آجرچینی چه به صورت مدرن و چه به صورت سنتی جنبه تزیینی دارد. ولی با بررسی‌های نمونه‌های آن در ایران و دنیا و استفاده از آجر در خلق فضا و نماهای جدید می‌توانیم به این مسئله که امروزه آجرچینی در کنار تزیینی بودن آن به یک عنصر برای خلق فضاهایی با درک حس مکان و خلق تصاویر ذهنی ماندگار از بنا در مخاطب تبدیل شده است، پی ببریم.
آجر هم سو با طبیعت
آجر به دلیل بافت و مواد اولیه آن که خاک است، در انسان حس گرما، زندگی و ارتباط با طبیعت را بیدار می‌کند. بهره‌گیری از ویژگی‌های منحصر بفرد آجر باعث خلق فضاهایی خاص با تاکید بر آسایش حرارتی، زیبایی، تعامل بصری، و ایجاد حریم خصوصی با چیدمان مناسب می‌شود. یکی از دلایل رونق استفاده از آجر در بناها توجه بیشتر طراحان در سال‌های اخیر به حس مکان در فضای طراحی شده و مکان‌یابی درست بوده است.
آجر بازی نور و رنگ
آجر نه تنها در نما و سطح بیرونی ساختمان بلکه به عنوان پارتیشن هم انتخاب هوشمندانه‌ای برای طرحان است، زیرا با روش‌های آجرچینی مشبک نه تنها فضای بین دیوار‌های صلب که محبوس شده است را می‌توانیم به زیبایی تقسیم کنیم بلکه نور مورد نیاز را تامین و با انتخاب روش درست الگوی آجرچینی مقدار دید و تهویه مورد نیاز را مدیریت کنیم.
هارمونی و همخوانی با سایر مصالح
در برخی موارد در طراحی داخلی ساختمان‌ها برای دستیابی به حس امنیت و دادن حس گرما در فضا، دیواره‌های داخلی را با استفاده از آجر پوشش می‌دهند. در سال‌های اخیر این تکنیک در رستوران‌ها و کافه‌ها و خانه‌های مسکونی ویلایی قابل مشاهده است. آجر جزء مصالح ساده‌ای است که به راحتی با متریال‌های مختلف ترکیب و هارمونی زیبایی را تشکیل می‌دهد. همانطور که می‌دانیم توازن و همخوانی بین متریال باعث ایجاد حس آرامش و ایجاد وحدت بین تک تک مصالح مورد استفاده در فضا خواهد شد، آجر این امکان را به راحتی برای ما فراهم می‌کند که فضا را از آشفتگی و بی نظمی بصری خارج کنیم زیرا به دلیل رنگ گم و بافت ساده و در عین حال یونیکی که دارد با اکثر متریال‌ها چه چوب وفلز و حتی بتن بتوانیم ترکیب بصری زیبایی را خلق کنیم.
آجرچینی سنتی و مدرن شامل کدام الگو‌ها می‌شوند؟
تقسیم بندی الگوهای آجرچینی به دو صورت مدرن و سنتی (اسلامی) صورت می‌گیرد، آجرچینی به روش سنتی را بیشتر در ابنیه تاریخی و در دوره‌های معماری اسلامی مشاهده می‌کنیم:
- مدرن: فخر و مدین – حصیری
- سنتی( اسلامی): آبشاری – گل اندازی – رگ چینی – بادبزنی – جناغی
برای ساخت الگوهای مختلف آجرچینی در نما روش قرارگیری آجر با توجه به جهت آن در هر ردیف مشخص کننده الگوی آجرچینی خواهد بود. برای همین، الگوی قرارگیری آجرها با نام آن‌ها که به صورت راسته یا کله و یا هره باشد مشخص می‌شود.
الگوی آجرچینی فخر و مدین
در نگاه اول فخر و مدین به عنوان یک عنصر تزیینی است اما توانسته است با ایجاد حس مکان در بناها به عنوان جداکننده و چه به عنوان دیوار‌های محوطه برای ایجاد امتداد ارتباط بصری فضای بیرونی و داخلی استفاده شود. با گذر زمان با بررسی تاریخ این الگوی آجرچینی، متوجه می شویم مانند تمامی الگو‌ها در گذشته بیشتر در مساجد و مخصوصا در اوایل اسلام مورد استفاده قرار گرفته است. نمونه‌های موردی فخر و مدین در مسجد جامع نایین و مسجد جامع یزد و ساباط پارک ایران کوچک کرج قرار دارد. واژه فخر به معنی گل پخته و مدین به معنای فرورفتگی است، در نتیجه به هر نوع الگویی چه از نوع آجر و سفال باشد و چه کاشی، دیواری که دارای روزنه‌هایی برای عبور نور و هوا داشته باشد فخر و مدین نامیده می‌شود. این نوع آجر چینی مشبک امروزه با استفاده از آجر سبک در فضاهای داخلی به عنوان تلفیق معماری مدرن و سنتی مورد استفاده طراحان و مورد علاقه عموم قرار گرفته است.
نمونه آجرچینی مشبک در دیوار محوطه برای ارتباط بین فضای داخلی و خارجی
نمونه آجرچینی مشبک بالکن برای امتداد خط دید طولی
نمونه آجر مشبک‌چینی نما
الگوی آجرچینی آبشاری
از این روش برای ایجاد نماهای خاص استفاده می‌شود. جزء نماسازی با آجر به روش مدرن است. در حالی که به صورت نا منظم به نظر می‌آیند ولی در یک جا به صورت یک مجموعه الگوی چیدمانی خاصی و منحنی زیبایی را تشکیل می‌دهد.
الگوی آجرچینی به روش گل اندازی
این ترکیب آجر چینی بیشتر در قدیم و بناهای دوره‌ی معماری اسلامی استفاده شده است نمونه‌های آن در مساجد و مناره‌ها قابل رویت است. همانطور که از اسمش پیداست آجرها در کنار هم شکلی شبیه به گل را ایجاد می‌کنند. در گذشته علاوه بر جنب زیبایی در طاق‌ها برای توزیع بار‌های سقفی و انتقال نیرو از روش گل اندازی استفاده میکردند. این نوع الگو به دو صورت راسته و خفته انجام می‌گیرد. نوع راسته بیشتر در نمای کلاسیک و نوع خفته بیشتر نماسازی مدرن مورد استفاده است.
الگوی آجرچینی به روش رگ چینی
رایج‌ترین روش آجرچینی که محبوبیت و قدمت زیادی دارد این روش است. رگ چینی به ۳ نوع مختلف تقسیم می‌شود که با توجه به نوع چینش آجرها متفاوت هست.
- رگ چینی لابند مرتب: آجرها یک در میان به صورت کله و راسته قرار داده می‌شوند.
- رگ چینی راسته: طرحی است که آجر از پهلو و درازا کار شود.
- رگ چینی کله: آجرچینی ساختمان می‌تواند افقی یا عمودی باشد و فقط کله آجر مشخص است.
الگوی آجرچینی حصیری یا باد بزنی
دلیل نام گذاری این روش به دلیل شکل نهایی آجرها است که مانند سبدبافته شده کنار هم قرار می‌گیرند. این نوع آجرچینی هم در کف و هم در نما کاربرد دارد. مزیت این آجرچینی مقاومت آن در برابر نورخورشید است. در این روش از آجر‌های هلالی استفاده می‌شود.
الگو آجرچینی هشت گیر یا جناغی
این روش یکی از روش‌های برجسته سازی نما برای ایجاد سایه و نور است. هشت به معنی برجسته و گیر به معنی فرورفته است. با استفاده از این الگوی آجرچینی به زیبایی هرچه تمام می‌توانیم سایه روشن روی نما را ایجاد کنیم. یک الگوی مشخصی ندارد و می‌توانیم با ترکیب‌های متفاوت طرح‌های برجسته و فرورفته متفاوتی را ایجاد کنیم. در گذشته این نوع آجرچینی بیشتر در دزفول و شوشتر بود ولی امروزه در نماهای مدرن هم قابل مشاهده است.
با بررسی مزیت‌های استفاده از آجر در ساختمان چه به عنوان پرکننده و چه به عنوان نما به این موضوع که بعد از گذشت سالیان سال، بازهم آجر یکی از مهم‌ترین مصالح در ساخت و ساز است پی می‌بریم. به دلیل ظرفیت‌های متفاوت آجر در تغییر رنگ و اندازه به نظر می‌رسد که این مصالح جای خود را در صدر جدول مصالح مورد استفاده برای نما با روش‌های جذاب آجرچینی حفظ خواهد کرد. طراحان ساختمان و معماران با بکارگیری روش‌های جدید آجرچینی و ترکیب آن با سایر مصالح می‌توانند بناهای بدیع و خاصی را برای استفاده عموم و همچنین برای نظم بخشیدن به جلوه شهری استفاده کنند.
